Unutulmayanlar - Mustafa Güzelgöz

Eşekli Kütüphaneci

Mustafa Güzelgöz ( 1921 – 2005 )
“ İyi seçilmiş kitapları okumak, geçmiş yüzyılların seçkin zekalarıyla önceden düzenlenmiş bir konuşmaya katılmak gibidir.” (Descartes)
“ Memleketteki bilgisizliği mutlaka gidermelidir. Bunu yapmaya mecburuz. Hepimizin esenliği için bunu yapacağız. Yazık ki, memlekette bilenler azınlığı teşkil ediyor. Hepimizin şahsî saadeti, çoğunluğun hayat ve saadetiyle mümkündür. Eğer çoğunluk, yani memleket ve millet mesut ve mamur olmazsa beş, on kişinin saadetinden ne çıkar? Bir memleketteki azınlık, eğer menfaatini çoğunluğun bilgisizliğinde ararsa umumî felâket muhakkaktır. “ (Mustafa Kemal Atatürk 1923)

İki tür insan vardır , biri herşeyden ve herkesten şikayetçi , yaşanan tüm olumsuzlukların bir bahanesini bulalarak çözüm arayışı üretmeyi aklına bile getirmeyen, tüm gelişmeleri peşinen kabullenen, çaresiz, zavallı insan , birde varolan şartlar içerisinde yapabileceklerini sorgulayıp, şikayetçi olmak yerine elindeki imkanları , yapabilecekeleri ile çabalamayı ve eyleme geçmeyi tercih eden .
Mustafa Güzelgöz ‘de çok zor şartlar altında kuruluşundan gelişimine büyük özverilerle haraket etmiş modern ve çağdaşlığa uzanma yolundaki Türkiye’nin bu uğurda anılması gereken örnek kahramanlarından biridir, aydınlanmacı, yenilikçi ,devrimci . Ölümünün biririnci yılında onu unutmayanların çıkardığı bir kitapla tanıdım . Bu örnek insanların bugün etrafımızda ki ya da içimizde ki sürekli ağlayan ve yakınan insana vereceği çok önemli mesajları olduğunu düşündüğüm için , bilmeyenlare tanıtmak, bilenlere birkez daha hatırlatmak istedim .
İşte adı “Eşekli Kütüphaneci” ye çıkan soyadına yakışır güzellikteki değerli insan Mustafa Güzelgöz , saygıyla anarken ...
“Yanlışlıkların düzeltilmesinde bütün yurttaşların çalışmalarını isterim...”
( 8 Ağustos 1928 , M.Kemal Atatürk)
" Halka kitap getirmek, çöle su getirmekle eşdeğerdir." ( Mustafa Güzelgöz )

Mustafa Güzelgöz 1946 Yılında Ürgüp Kütüphanesinde görevli iken halka binek hayvanlarla kitap taşıma fikrini ortaya atmış ve bunu uygulamıştır. Mustafa Güzelgöz şöyle diyor: "Çalışırken depoda kitaplara bakıyordum. Kendi kendime düşündüm. Biz burada kitaplara bekçilik yapmak için mi bulunuyoruz? Benim işim sadece burada kitapları beklemek mi? Hayır! Zamanın koşulları elverişsizdi. Adeta yokluk içindeydik. Ne yapabilirsek kendi gücümüz, kendi becerimizle yapmak zorundaydık. Bana düşen, bu insanların ayaklarına kadar kitabı nasıl götüreceğimdi. Aylarca değil belki kafamı yıllarca kurcalayan bu sorunun cevabını bir gün köy yerinde sohbet ederken buldum. O tarihlerde çok köyün yolu belki yoktu. Motorlu araçlar da hemen hemen yok denecek kadar azdı. Öyleyse ben de köylünün okuyacağı kitabı hayvanlarla taşıyabilirdim. Bu fikir denemeye değerdi. Denedim ve tuttu. Sonradan adına 'Ürgüp Sistemi' adı verilen üç eşek, üç katır, iki atla yollara düştüm. Her on beş günde bir köylünün elindeki kitabı değiştirerek bir yenisini kendisine bıraktım."
Kitapların seçimi bu aşamada çok önemlidir , halkın ilgisini , yapısını iyi bilmek ve mesleği ile harmanlamak bu noktada öne çıkmaktadır . İlk önceleri seçilen örnekler ; Karacaoğlan ve Hazreti Ali'nin Hayber Kalesi Cengi ile başlayan okuma zevki daha da gelişerek köylerde dünya klasikleri okunmaya başlanır, özellikle Karain köyünde Balzac'ın kitapları okunmaya başlanmıştır bile. Bu gelişmelerle beraber en çok okunan kitaplar tarih kitapları, tarihi romanlar, dini kitaplar, tarım ve sağlık kitaplarıdır. 15 gün aralıklarla kitapları değiştirmekte eşeklerin bir yanında yeni kitaplar, diğer yanında iade edilen kitapların olduğu sandıklar vardır . Bu kütüphanenin 7 katırı ve 3 atı vardır. Bütün personeli ile bu kütüphane civarındaki 36 köye hizmet etmektedir ...
Zaman içerisinde kapatılan, terkedilen köy halkevlerini, muhtarları ikna yoluyla onartır ve okuma odalarına dönüştürülmesini sağlar. Özellikle kadınların bu odaları ziyareti sağlansın diye, Ürgüp dışında yaşayan hemşerilerin destekleriyle dikiş makinaları ve radyolar alınmasına öncü olur. Temizlik için hamamlar açtırır, köylerde spor kulüplerinin kurulması ve bölgede şarapçılık üretimine teşvik için önemli girişimleride olmuştur . Tabii ki o yıllarda bunca özveri ile önemli işler yapan birinin yaptıkları rahatsız edecektir kimilerini de, Eşekli Kütüphaneci, görevi dışında işler yapıyor diye soruşturmaya uğrar, 50 yaşında erken emekliliğe zorlanır. Fakir Baykurt’un romanında söyle konuşur kütüphanecimiz : “Ben çalışıp topluma, yurda hizmet ederken, halka ve onun çocuklarına karda kışta eşekle kitap götürürken, Ürgüp köylerinde yaşamı yükseltmek için düşündüğüm hizmetleri yürütürken ortada bir de politika olduğunu, kıskançlık, fesatlık olduğunu hiç aklıma getirmedim!’’ ... Onu zorlayanlar bile, gerek işittiklerinden ve gerekse Ürgüpte, çevresinde yaratılanlardan tüm dolduruşlara ve peşin hükümlülüklerine karşın yine de öylesine etkilenirler ki, kendisi için1972'de Milli Eğitim Bakanı ve valilerin katıldığı bir 'jübile' düzenlenir, öyle atılır kendi yarattığı kütüphanesinden dışarı , 1972 de emekli olmuştur .
Samimi ve gerçek başarı ses getirir
1963'te "Ünü" bütün dünyaya yayılmıştı.Eşeğiyle köy köy dolaşan kütüphaneci Mustafa'yı, ABD Başkanı Kennedy bile duymuştu ve onu ödüllendirmişti.Ve Mustafa Güzelgöz 1969'da, Amsterdam'da "yılın kütüphanecisi" seçilmişti. 1963'deki bu büyük 'İnsanlık Gönüllüsü' Mustafa Güzelgöz hakkında, Dünya Birinciliği Ödülü veren Komite'nin değerlendirmesinden şu alıntıların altını çizmek gerekir : “(...) Kendi çıkarlarını düşünmeden başkalarının mutluluğu için kendini vakfetmenin herhangi bir yere veya kişiye sınırlı olmadığı gerçeğini bilerek... Kütüphaneyi ta halkın ayağına götürmek gibi emsalsiz ve kullanışlı olan bu metot 1946 yılında Ürgüp Kütüphanesi'ne genç bir eleman olarak giren Mustafa Güzelgöz'ün fikridir (...) ‘
Diğer ödüller
- Türkiye Olimpiyat Komitesi Fair Play Konseyi 2000 Yılı ödülleri , Toplumsal Fair-Play Ödülü: Davranış Dalı: Büyük Ödül : 1 . Mustafa Güzelgöz (Ürgüp-Eşekli Kütüphane Memuru)

- 1963 Yılında ‘ Amerikan Barış Gönüllüleri Derneği’ tarafından 77 ülkeden adaylar arasından insanlık eğitimine yaptığı katkılardan dolayı "insanlık gönüllüsü" hizmet ödülünü başkan Kennedy'nin elinden almıştır.
- 1993 Yılında Kültür Bakanlığı ( Fikri Sağlar ) tarafından Türk kütüphaneciliğine yaptığı katkılardan dolayı " onur " ödülü almıştır.
Sonuç olarak; yakın tarihimizin , cumhuriyetin , aydınlanma döneminin bir kahramanıdır Mustafa Güzelgöz , yaptıklarını dünyanın onadığı, günümüzden geriye dönüp bakıldığında Don Kişot vari mucizevi işler olarak görülebilir yaptıkları . Oysa ki hayır ! Hiçbiri mucize değildi , aydınlatmanın , aydınlamanın ışığının , değerinin gerçek manasıyla anlatıldığı ve bunu bir görev olarak algılayan cesur ve eylemci insanlardı bunlar , hem de hertürlü zorluğa karşın . Hem de çektikleri tüm acılara , belkide vefasızlıklara ve hiçbir ders alınmamışlıklara rağmen . Güncel gerçeklerle yüzleşirken pek yakın tarihimiz bile güzel bir yol gösteriyor bize ya da tokat atıyor . Nasıl algılamak isterseniz ...

Bu değerli aydın ve örnek insanı saygı ile anıyorum .

Hakkında Çıkan Kitaplar

-Eşekli Kütüphane, yay. haz. Hasan S. Keseroğlu, 1991, 181 syf

- Türk Kütüpahneciler Derneği İstanbul Şubesi ..

-Eşekli Kütüphaneci - Fakir Baykurt - Adam Yayınları

-Eşekle Gelen Aydınlık , Mustafa Güzelgöz- Aydın İleri- Tayfun Taliboğlu - 2006- Mephisto Yayınları

- Eşekli Kütüphaneci Fakir Baykurt'la Birkaç Saat - H.Cevizoğlu - Aksoy Yayıncılık

Ek bilgi: 1972-76 arası Türk Kürüphaneciler Derneği Yönetim Kurullarında “Üye” olarak yeralmıştır.

© Şeref “Yalnızkartal” Solmazer Mart 2006-03-28

Kaynaklar : Aydın İleri ,Tayfun Talipoğlu , Atatürk Nutuk , Hulki Cevizoğlu , Türkiye Kütüphaneciler Derneği , Cumhur Aydın, Doğan Hızlan